Bảo tàng Lâm Đồng | Lam Dong Museum

Đàn đá Đắk Sơn - Tư liệu khảo cổ âm nhạc quý hiếm

Đàn đá là một trong những nhạc cụ gõ nguyên thủy sớm nhất của nhân loại, có mặt tại nhiều vùng văn hóa trên thế giới. Tại Việt Nam, sự phân bố của loại hình nhạc cụ này tập trung chủ yếu ở khu vực Tây Nguyên, miền núi phía Tây Trung Bộ và Đông Nam Bộ. Các phát hiện khảo cổ từ đầu thế kỷ XX đến nay tại Lâm Đồng, Gia Lai, Kon Tum, Đắk Lắk, Đắk Nông, Khánh Hòa, Bình Phước,… đã cho thấy sự phong phú về loại hình, phản ánh đời sống tinh thần đa dạng của cư dân tiền sử. Đàn đá không chỉ có chức năng tạo âm nhạc mà còn mang ý nghĩa gắn kết với nghi lễ, tín ngưỡng và sinh hoạt cộng đồng, từ đó phản ánh trình độ phát triển văn hóa của cộng đồng cư dân bản địa trong bối cảnh tiền sử.

Đàn đá Đắk Sơn

Trong số các bộ đàn đá được phát hiện, đàn đá Đắk Sơn (huyện Krông Nô, tỉnh Đắk Nông cũ) là một hiện vật đặc biệt quan trọng, được xác định có niên đại từ 3.000 - 3.500 năm. Bộ đàn đá Đắk Sơn gồm 16 thanh, trong đó có 11 thanh nguyên vẹn và 5 thanh bị gãy, nhưng vẫn đủ điều kiện phục dựng để nghiên cứu. Các chỉ số đo đạc cho thấy chiều dài trung bình dao động từ 32cm đến 81cm, chiều rộng khoảng 9,5–15cm, độ dày trung bình 2,5cm và trọng lượng từ 2,5kg đến trên 4,5kg. Chất liệu chế tác là đá rhyolite (đá phiến biến chất), có đặc tính cứng, chắc, cho âm thanh vang xa, trong trẻo, với âm vực đa dạng. Bề mặt các thanh đàn có lớp patin phong hóa đồng nhất, chứng minh sự cổ xưa và tính nguyên gốc của hiện vật.

Kết quả nghiên cứu, phân tích âm thanh tại phòng KCS (Nhà máy Z755, Tp. Hồ Chí Minh) và giám định khảo cổ (Viện Khoa học Xã hội Vùng Nam Bộ, 2016) đã xác định có thể phân chia sưu tập thành 3 nhóm chính và 2 thanh lẻ dựa trên hình thái, trọng lượng, kỹ thuật chế tác và tần số âm thanh. Nhóm 1 gồm các thanh lớn, hình chữ nhật chuẩn; nhóm 2 có kích thước trung bình, mặt cắt oval, rìa sắc; nhóm 3 nhỏ, dáng thắt eo nhẹ, kỹ thuật ghè tu chỉnh tinh xảo; nhóm 4 gồm hai thanh lẻ, có hình dáng đặc thù không đủ cơ sở xếp thành một nhóm đàn hoàn chỉnh.

Về phương diện khoa học, đàn đá Đắk Sơn là tư liệu gốc quý hiếm cung cấp thông tin quan trọng cho các lĩnh vực khảo cổ học, âm nhạc học. Những đặc trưng hình thái và âm thanh của hiện vật khẳng định sự tồn tại của một truyền thống chế tác và sử dụng nhạc cụ đá tại Tây Nguyên vào buổi bình minh lịch sử. Âm nhạc từ những thanh đá không chỉ phản ánh khả năng cảm thụ âm thanh tinh tế của con người thời tiền sử, mà còn gắn liền với các hoạt động cộng đồng, nghi lễ tín ngưỡng và quan niệm vũ trụ, nhân sinh.

Năm 2016, đàn đá Đắk Sơn đã được Thủ tướng Chính phủ công nhận là Bảo vật quốc gia, trở thành một trong những sưu tập tiêu biểu minh chứng cho sự phát triển của văn hóa tiền sử ở Tây Nguyên. Giá trị của đàn đá Đắk Sơn là minh chứng sinh động về trình độ thẩm mỹ, khả năng sáng tạo nghệ thuật và đời sống tinh thần của cư dân cổ Tây Nguyên. Công tác bảo tồn và phát huy giá trị của bộ đàn đá không chỉ góp phần khẳng định bản sắc văn hóa dân tộc, mà còn gia tăng sức lan tỏa giá trị của di sản văn hóa Việt Nam trên bản đồ thế giới.

Hoàng Hiền (tổng hợp)