Bảo tàng Lâm Đồng | Lam Dong Museum

Khuyên tai Cơ Ho - thanh âm thầm lặng của núi rừng

Trên vùng cao nguyên Lâm Viên, nơi hội tụ đa dạng các tộc người bản địa Tây Nguyên, người Cơ Ho đã kiến tạo và bảo lưu một hệ giá trị văn hóa đặc trưng, đậm đà bản sắc, phản ánh sự gắn bó mật thiết giữa con người và môi trường tự nhiên. Trong hệ thống văn hóa vật thể ấy, trang sức khuyên tai không chỉ mang chức năng thẩm mỹ mà còn là hiện thân của tín ngưỡng, vị thế xã hội và thế giới quan của họ.

Khuyên tai tròn đơn giản: Biểu hiện của sự giản dị và tính bền vững

Tại Bảo tàng Lâm Đồng, ba mẫu khuyên tai truyền thống tiêu biểu của người Cơ Ho hiện đang được lưu giữ và trưng bày như những minh chứng sinh động cho nghệ thuật chế tác thủ công truyền thống cũng như chiều sâu biểu tượng học trong văn hóa bản địa.

Mẫu khuyên tai hình vòng tròn khép hờ, được chế tác từ kim loại có sắc xám xanh, nhiều khả năng là đồng hoặc hợp kim đồng. Thiết kế tối giản thể hiện sự hài hòa với thiên nhiên, phản ánh quan niệm thẩm mỹ gần gũi, thực dụng, gắn với đời sống lao động và sinh hoạt hàng ngày của người phụ nữ Cơ Ho. Tính ổn định trong hình khối và sự điềm đạm trong màu sắc góp phần khắc họa đặc trưng của cộng đồng cư dân sinh sống lâu đời trên cao nguyên Lâm Viên.

Khuyên tai hình xoắn ốc: Biểu tượng của vòng đời và chu kỳ vũ trụ

Được chế tác tinh xảo hơn, mẫu khuyên tai hình xoắn ốc có đuôi uốn thành hình xoắn ốc, là một mô-típ phổ biến trong nhiều nền văn hóa cổ truyền, biểu thị sự vận động không ngừng của thời gian, sự sinh sôi và luân hồi. Trong văn hóa Kơ Ho, hình xoắn ốc còn gắn với yếu tố linh thiêng, thường xuất hiện trong nghi lễ cộng đồng, thể hiện niềm tin vào sự tuần hoàn của sự sống và mối tương tác hữu cơ giữa con người với vũ trụ.

Khuyên tai gắn chuông: Âm thanh lễ nghi và tín niệm tâm linh

Khuyên tai chuông là một hình thức trang sức đặc biệt, vừa có giá trị thẩm mỹ vừa mang ý nghĩa tâm linh. Cấu trúc gồm vòng kim loại kết hợp với chuông nhỏ phát ra âm thanh khi chuyển động, thường được sử dụng trong các dịp lễ hội. Âm thanh ngân vang được quan niệm như một phương tiện kết nối giữa con người với thần linh, có khả năng xua đuổi tà ma, cầu chúc an lành và mùa màng tươi tốt. Khuyên chuông vì thế không chỉ là vật trang sức, mà còn là một “vật thiêng” trong thực hành văn hóa truyền thống.

Có thể nói, mỗi kiểu khuyên tai truyền thống của người Cơ Ho là sự kết tinh giữa kỹ thuật chế tác thủ công và hệ biểu tượng văn hóa đặc thù. Không chỉ tinh tế trong chế tác, thể hiện sâu sắc quan niệm thẩm mỹ, những hiện vật này còn chuyển tải những tầng nghĩa liên quan đến tín ngưỡng, triết lý sống, cấu trúc xã hội và thế giới quan bản địa.

Việc trưng bày các mẫu khuyên tai Cơ Ho tại Bảo tàng Lâm Đồng không đơn thuần là bảo tồn hiện vật, mà còn tái hiện các giá trị phi vật thể từ ký ức văn hóa đến tri thức dân gian. Thông qua đó, công chúng được tiếp cận và cảm nhận sâu sắc hơn về một di sản văn hóa đang đứng trước những thách thức của hiện đại hóa và biến đổi kinh tế - xã hội, góp phần củng cố ý thức bảo vệ bản sắc văn hóa và thúc đẩy đối thoại văn hóa đa chiều.

Huỳnh Đông Nghi