Bảo tàng Lâm Đồng | Lam Dong Museum

Lễ hội Katê - Tết của người Chăm

Trong cộng đồng 54 dân tộc Việt Nam, mỗi dân tộc đều có những lễ hội mang đậm bản sắc văn hóa riêng, thể hiện tín ngưỡng, phong tục và đời sống sinh hoạt của dân tộc đó. Các lễ hội này đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối cộng đồng, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống. Lễ hội Katê là lễ hội đặc sắc, là ngày Tết với nhiều ý nghĩa quan trọng trong đời sống tinh thần của cộng đồng người Chăm. Tại tỉnh Lâm Đồng, Lễ hội Katê được tổ chức trang trọng tại Di tích tháp Pô Sah Inư (khu phố 5, phường Phú Thủy).

Tháp Pô Sah Inư, nơi người Chăm tỉnh Lâm Đồng tổ chức trọng thể Lễ hội Katê hàng năm

Nguồn gốc Lễ hội Katê

Cứ vào ngày 1 tháng 7 Chăm lịch hàng năm, khi tiếng trống Ginăng hòa cùng tiếng rèn Saranai rộn ràng vang lên từ các đền, tháp là báo hiệu ngày hội Katê truyền thống của cộng đồng người Chăm lại về. Katê là lễ hội lớn và linh thiêng của người Chăm theo đạo Bàlamôn, thể hiện mối liên hệ chặt chẽ giữa văn hóa Chăm và Ấn Độ giáo.

Trình diễn trống Ginăng và rèn Saranai trong Lễ hội Katê

Lễ hội Katê có nguồn gốc từ tín ngưỡng đa thần của người Chăm, chịu ảnh hưởng sâu sắc từ đạo Hindu và Bàlamôn giáo từ thời vương quốc Champa. Qua thời gian, lễ hội cũng chịu ảnh hưởng từ Hồi giáo, thể hiện sự khác biệt nhỏ trong nghi lễ giữa ba cộng đồng Chăm Awal, Chăm Ahier và Chăm Islam. Tên gọi “Katê” được cho là bắt nguồn từ tiếng Phạn “Kattika” hoặc “Kārtika”, có nghĩa là lễ cúng vào tháng 7 Chăm lịch (tương đương tháng 10 Dương lịch), đồng thời mang ý nghĩa rộng hơn là tưởng nhớ thần linh, tổ tiên và những người có công với dân tộc.

Lễ hội bắt nguồn từ việc người Chăm tôn thờ các vị thần, đặc biệt là các vị thần bảo hộ thiên nhiên và đời sống, như thần Shiva, đồng thời tưởng nhớ và tri ân các vị vua anh hùng, như Po Klong Garai, Po Rome và các vị thần đã ban phúc cho dân lành. Lễ hội không chỉ là một nghi thức tôn giáo mà còn là một phần quan trọng trong đời sống xã hội, giúp kết nối các thế hệ với tổ tiên, thần linh và cộng đồng.

Ngày nay, Lễ hội Katê không chỉ là một sự kiện tâm linh mà còn là một di sản văn hóa phi vật thể, giúp bảo tồn và phát huy bản sắc độc đáo của người Chăm. Lễ hội thể hiện lòng thành kính, biết ơn các vị thần linh, tổ tiên đã phù hộ, chở che để mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, mọi người được khỏe mạnh, cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Đây còn là hoạt động thắt chặt tình đoàn kết, tương thân tương ái, nâng cao ý thức cội nguồn dân tộc, giá trị đạo đức, nhân cách sống, gắn kết cộng đồng.

Tỉnh Bình Thuận (cũ) đã đưa Lễ hội Katê vào Danh mục các lễ hội tiêu biểu của địa phương cần bảo tồn và phát huy giá trị phục vụ phát triển du lịch. Đặc biệt, năm 2022, Bộ VHTTDL đã đưa Lễ hội Katê của người Chăm tỉnh Bình Thuận vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Đoàn rước trang phục nữ thần Pô Sah Inư lên tháp chính

Lễ hội Katê diễn ra hàng năm vào khoảng cuối tháng Sáu đến đầu tháng Bảy của lịch Chăm. Lễ hội thường bắt đầu diễn ra từ các đền, tháp và cuối cùng là các hoạt động vui chơi, đón Tết tại nhà. Ngay sau phần khai mạc, Lễ hội Katê bước vào nghi thức quan trọng nhất là lễ nghinh rước trang phục Nữ thần Pô Sah Inư; tiếp nối là các nghi thức: mở cửa tháp chính, tắm bệ thờ Linga - Yoni, mặc trang phục, đại lễ cúng mừng Katê tại tháp chính. Phần hội rộn ràng với các trò chơi dân gian, trình diễn nghề thủ công truyền thống...

Thi giã gạo trong Lễ hội Katê

Lễ hội Katê còn là dịp để người Chăm từ khắp mọi miền đất nước về đoàn viên vui đón Tết cùng gia đình, dòng họ, bạn bè.

Lễ hội Katê tại Di tích tháp Pô Sah Inư năm 2025

Năm nay, Lễ hội Katê được tổ chức tại Di tích tháp Pô Sah Inư (khu phố 5, phường Phú Thủy, tỉnh Lâm Đồng), từ ngày 20 đến ngày 21/10/2025, với nhiều hoạt động của phần lễ và phần hội mang đậm bản sắc văn hóa truyền thống dân tộc Chăm.

Phần lễ được thực hiện đúng theo tập tục truyền thống của người Chăm, do chức sắc và bà con người Chăm ở xã Hàm Thuận và Hàm Thuận Bắc thực hiện. Đặc biệt, năm nay có nghi thức Tống ôn theo thông lệ 3 năm tổ chức một lần và đặc sắc nhất trong phần lễ là nghi thức nghinh thỉnh trang phục nữ thần Pô Sah Inư từ sân khấu khai mạc lễ hội lên tháp chính.

Phần hội có sự tham gia của đồng bào Chăm ở 9 xã: Tuy Phong, Liên Hương, Bắc Bình, Hồng Thái, Hàm Thuận, Hàm Thuận Bắc, Tân Thành, Sơn Mỹ và Tánh Linh. Chắc chắn phần hội sẽ tạo nên nhiều sắc thái văn hóa Chăm phong phú, đa dạng, độc đáo. Để chuẩn bị tốt các tiết mục giao lưu văn nghệ dân gian Chăm vào tối ngày 20/10/2025, các xã đã tăng tốc tích cực tập luyện. Tiếng kèn Saranai, tiếng trống Ginăng rộn ràng vang lên ở mỗi thôn, xã tạo nên không khí vui nhộn, sẵn sàng cho Lễ hội Katê tại Di tích tháp Pô Sah Inư.

Đội văn nghệ dân gian xã Hàm Thuận và Hàm Thuận Băc tích cực tập luyện để tham gia Lễ hội Katê năm 2025

Chương trình Lễ hội Katê tại Di tích tháp Pô Sah Inư năm 2025, cụ thể:

- Ngày 20-10-2025: Lễ Tống Ôn, Lễ cầu an, nghi thức múa mừng, thỉnh mời thần linh tại tháp Pô Sah Inư; thi thổi kèn saranai, đội nước vượt chướng ngại vật, trang trí lễ vật trên Thônla và Cổ bồng tại sân khấu chính; chương trình giao lưu nghệ thuật dân gian của các xã biểu diễn phục vụ nhân dân và du khách.

- Ngày 21-10-2025: Lễ khai mạc Lễ hội Katê năm 2025, tại sân khấu chính, với các nghĩ lễ: Mở cửa tháp, Tắm bệ thờ Linga - Yoni, Mặc trang phục bệ thờ Linga - Yoni, Đại lễ cúng tạ ơn Nữ thần Pô Sah Inư, các vị thàn linh và ông bà tổ tiên; các trò chơi dân gian: thi giã gạo, bịt mắt đập niêu, tại khu vực sân lễ.

Trong Lễ hội Katê tại tháp Pô Sah Inư, các chức sắc và bà con Chăm sẽ đón tiếp khách đến chúc mừng và chung vui Lễ hội Katê tại các trại lễ. Lễ hội Katê, Tết của người Chăm sẽ còn tiếp tục diễn ra nhiều hoạt động ý nghĩa, vui tươi tại các khu dân cư, các gia đình người Chăm tỉnh Lâm Đồng.

Thái An - Thái Tuyên