Bảo tàng Lâm Đồng | Lam Dong Museum

Đà Lạt và những giá trị mãi vẹn nguyên

Theo Nghị quyết số 202/2025/QH15 ngày 12/6/2025 của Quốc hội về việc sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh, Nghị quyết số 1671/NQ-UBTVQH15 ngày 16/6/2025 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về việc sắp xếp các đơn vị hành chính cấp xã của tỉnh Lâm Đồng năm 2025, tỉnh Lâm Đồng được thành lập trên cơ sở hợp nhất ba tỉnh: Lâm Đồng (cũ), Đắk Nông và Bình Thuận. Sau khi sắp xếp, tỉnh Lâm Đồng có 124 đơn vị hành chính cấp xã, gồm 103 xã, 20 phường và 1 đặc khu. Đà Lạt giờ không còn là thành phố, một địa danh đã trở nên nổi tiếng và thân thuộc với nhiều người, nay gắn liền với tên của 5 phường mới. Dù vậy, những giá trị văn hóa - lịch sử của “Thành phố mộng mơ”, “Thành phố ngàn thông”, “Thành phố Festival Hoa”…, với thông reo, sương khói, đường hoa…, vẫn sẽ còn mãi nơi đây, tiếp tục được bảo tồn và phát huy giá trị trong kỷ nguyên vươn mình của đất nước.

Một góc trưng bày Đà Lạt xưa, tại Bảo tàng Lâm Đồng

Đà Lạt - từ cao nguyên hoang sơ đến thành phố du lịch nổi tiếng

Trở về quá khứ, Đà Lạt được hình thành và xây dựng trong thời Pháp thuộc, từ cuối thế kỷ XIX sang đầu thế kỷ XX. Sau chuyến thám hiểm của bác sĩ Alexandre Yersin vào năm 1893 tìm thấy cao nguyên Lâm Viên (Langbiang) mang nhiều nét tương đồng với châu Âu, có khí hậu mát mẻ, trong lành, thiên nhiên tươi đẹp, Toàn quyền Paul Doumer đã quyết định chọn nơi đây làm nơi xây dựng một trạm nghỉ dưỡng, tiền thân của thành phố Đà Lạt sau này.

Kể từ đó, những kế hoạch, đồ án thiết kế để quy hoạch cao nguyên Lâm Viên, đặc biệt là Đà Lạt trở thành trung tâm hành chính, thành phố nghỉ dưỡng, trung tâm giáo dục - đào tạo, văn hoá và du lịch đã dần hình thành, đưa vào thực hiện. Qua thời gian, với những nét riêng có của thành phố trên cao nguyên, Đà Lạt đã dần được biết đến rộng rãi. Có thể khẳng định, thời kỳ 1940 - 1945, Đà Lạt bước vào một giai đoạn phát triển cực thịnh, tạo nền móng vững chắc để hình thành một thành phố nghỉ dưỡng với khí hậu, phong cảnh, kiến trúc đậm chất Âu. Tất cả là nhờ sự hòa trộn độc đáo giữa văn hóa Pháp cùng sức lao động và sự sáng tạo của người dân Việt Nam để xây dựng nên đô thị Đà Lạt “độc nhất vô nhị”, một “tiểu Paris” thu nhỏ giữa vùng cao nguyên Việt Nam.

Một góc khu vực Hòa Bình xưa (Ảnh tư liệu)

Trải qua bao biến động lịch sử, cuộc Tổng tiến công và nổi dậy mùa Xuân năm 1975 đã đưa dân tộc ta tiến vào kỷ nguyên mới. Đà Lạt cùng cả nước bước vào kỷ nguyên độc lập, tự do và đi lên chủ nghĩa xã hội. Nhân dân Đà Lạt dưới sự lãnh đạo của Đảng bộ, chính quyền địa phương đã đạt được nhiều thành tựu to lớn. Qua hơn 130 năm hình thành và phát triển, Đà Lạt được biết đến là một thành phố giao thoa nhiều nền văn hóa, xứ sở mộng mơ với những cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ, nơi “Kết tinh kỳ diệu từ đất lành” với bao sản vật rau, hoa, trái cây độc đáo, đặc biệt là vùng đất của những con người "Hiền hòa - Thanh lịch - Mến khách". Đà Lạt đã để lại những dấn ấn đậm nét không chỉ trong nước mà cả quốc tế, với những danh hiệu không dễ có, như “Thành phố sương mù”, “Xứ ngàn thông”, “Thành phố Festival Hoa”, “Thành phố đáng sống”; thành phố được vinh danh là “Thành phố Sáng tạo của UNESCO trong lĩnh vực Âm nhạc”; được tổ chức quốc tế công nhận 2 lần là “Thành phố du lịch của ASEAN”,…

Giờ đây, Đà Lạt cùng cả nước bước vào một giai đoạn mới, đánh dấu bởi những thay đổi lớn về mặt hành chính. Cụ thể, sắp xếp 12 phường, 4 xã của thành phố Đà Lạt, cùng với thị trấn Lạc Dương và xã Lát của huyện Lạc Dương thành 5 phường. Cụ thể:

- Phường Xuân Hương - Đà Lạt: trên cơ sở sáp nhập 5 phường (1, 2, 3, 4 và 10);
- Phường Cam Ly - Đà Lạt: trên cơ sở sáp nhập 2 phường (5, 6) và xã Tà Nung;
- Phường Lâm Viên - Đà Lạt: trên cơ sở sáp nhập 3 phường (8, 9 và 12);
- Phường Xuân Trường - Đà Lạt: trên cơ sở sáp nhập phường 11 và 3 xã (Xuân Thọ, Xuân Trường, Trạm Hành);
- Phường Lang Biang - Đà Lạt: trên cơ sở sáp nhập phường 7, thị trấn Lạc Dương và xã Lát.

Có thể thấy sau sắp xếp, tất cả tên 5 phường mới đều gắn với địa danh Đà Lạt, và mỗi cái tên đều mang những dấu ấn, điểm nhấn chỉ có thể tìm thấy ở riêng nơi đây.

Đà Lạt - một dấu ấn không thể phai mờ

Đô thị Đà Lạt từ những ngày đầu là sản phẩm của chế độ thuộc địa, phục vụ cho lợi ích của người Pháp. Đây đồng thời cũng là sản phẩm của nền văn hoá Pháp, thành quả của nền văn minh công nghiệp thế kỷ XX, là những mảnh ký ức mà chúng ta trân trọng, giữ gìn và phát huy. Đà Lạt trên bản đồ địa giới đã không ít lần thay đổi, từ “tiểu Paris” của Pháp đến thủ phủ của “Hoàng triều cương thổ”. Sau khi người Pháp rút khỏi Việt Nam, Đà Lạt thuộc vùng kiểm soát của chính quyền Ngô Đình Diệm, sáp nhập vào tỉnh Tuyên Đức (địa phận từ Lạc Dương tới cầu Đại Ninh). Đến năm 1976, Đà Lạt mới trở thành tỉnh lỵ của tỉnh Lâm Đồng. Trải qua các thời kỳ, nhiều tên gọi đã trở nên quen thuộc, gắn bó với người dân nơi đây, như: Lang Bian, Đà Lạt, Đồng Nai Thượng, Lâm Viên, Lâm Đồng,... Đi cùng với đó là các văn bản hành chính định danh, cải danh cho địa phương, vùng đất.

Thế nhưng, Đà Lạt vẫn giữ lại những nét truyền thống duyên dáng vốn có của chính mình. Là một vùng chuyên canh rau, hoa lớn ở Đông Dương từ thời Pháp thuộc, cho đến nay, Đà Lạt vẫn nổi tiếng là địa phương phát triển nông nghiệp công nghệ cao, chuyên sản xuất rau và hoa tươi hàng đầu cả nước. Đồng thời, Đà Lạt vẫn là một thành phố du lịch quan trọng như tính chất vốn có của nó từ xưa. Dù có thay đổi trên bản đồ hành chính, Đà Lạt vẫn khắc sâu trong tâm tưởng mỗi người về một vùng đất có khí hậu quanh năm mát mẻ, cảnh quan thơ mộng, kiến trúc độc đáo, phong cách người Đà Lạt hiền hòa, thanh lịch, mến khách…

Chợ Đà Lạt về đêm

Giờ đây, tuy Đà Lạt không còn là một đơn vị hành chính “thành phố”, nhưng hồn cốt đô thị, từ văn hóa, lịch sử, đến cảnh quan kiến tạo đô thị vẫn còn nguyên giá trị. Đà Lạt, một thực thể lịch sử, văn hóa đặc biệt tồn tại hàng trăm năm vẫn là một di sản đô thị có giá trị văn hóa, nhận diện vùng miền sâu sắc. Đà Lạt vẫn là một không gian ký ức, di sản đô thị và biểu tượng văn hóa của vùng Nam Tây Nguyên.

Người dân Đà Lạt nói riêng, tỉnh Lâm Đồng nói chung cần chú trọng bảo tồn và tiếp tục phát huy giá trị văn hóa, lịch sử, những giá trị hồn cốt của đô thị Đà Lạt, vốn được kết tinh kỳ diệu từ đất lành, như lời ông Đặng Quang Tú - nguyên Chủ tịch UBND thành phố Đà Lạt, phát biểu tại Lễ kỷ niệm 130 năm Đà Lạt hình thành và phát triển (1893 - 2023), đón nhận danh hiệu “Thành phố sáng tạo âm nhạc của UNESCO”: “Kiến trúc, văn hóa, khí hậu và cảnh quan, con người Đà Lạt chính là những kết tinh quý báu để vùng đất này trở thành một địa danh độc đáo trên bản đồ du lịch - văn hóa của Việt Nam. Đà Lạt đã và đang từng ngày giữ gìn những giá trị cốt lõi để hướng đến trở thành một đô thị di sản thế giới”.

Tại Bảo tàng Lâm Đồng, bên cạnh những nội dung trưng bày đa dạng, hấp dẫn, công chúng sẽ được tìm hiểu về quá trình hình thành và phát triển của Đà Lạt qua phần trưng bày “Đà Lạt xưa”. Không gian trưng bày cùng những câu chuyện kể sống động sẽ dẫn dắt lữ khách theo chân bác sĩ Alexandre Yersin khám phá cao nguyên Langbiang, đến những công trình kiến trúc nổi bật, tìm hiểu nếp sống, cách phục sức, ẩm thực của con người nơi xứ thông reo qua các hiện vật, hình ảnh nhuốm màu thời gian.

Thi Thảo