Bảo tàng Lâm Đồng | Lam Dong Museum

Khám phá về chim Hồng hoàng tại Bảo tàng Lâm Đồng

Trong không gian trưng bày “Thiên nhiên Lâm Đồng”, mẫu vật chim Hồng hoàng (Buceros Bicornis) là một trong những điểm nhấn nổi bật, tái hiện bức tranh sinh thái rừng già nhiệt đới một cách sinh động và khoa học. Đây là loài chim lớn quý hiếm, gắn liền với những cánh rừng nguyên sinh vùng Đông Nam Á, mang giá trị sinh học, văn hóa cũng như bảo tồn rất cao. Việc trưng bày mẫu vật này tại Bảo tàng Lâm Đồng góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng về đa dạng sinh học và những nỗ lực bảo vệ các loài động vật hoang dã đang có nguy cơ bị đe dọa.

Hình ảnh chim Hồng hoàng ngoài tự nhiên

Hồng hoàng (còn được gọi là Phượng hoàng đất) là loài chim có kích thước lớn nhất trong họ Hồng hoàng (Bucerotidae) tại Việt Nam. Cá thể trưởng thành có thể dài tới 120cm, sải cánh khoảng 160cm, trọng lượng có thể lên đến 2 - 4kg. Điểm dễ nhận biết nhất của loài này là chiếc mỏ dài, cong, màu vàng cam rực rỡ, nổi bật với một mào sừng lớn trên đỉnh mỏ (casque), để khuếch đại âm thanh và thu hút bạn tình. Chim có bộ lông màu đen óng, bụng trắng, đuôi dài với hai dải trắng nổi bật. Cổ và vùng yếm thường có màu vàng nhạt do tiết dịch từ tuyến dưới cổ khi chúng chà mỏ lên lông, mang đến màu sắc đặc trưng. Chim trống và chim mái có thể phân biệt qua kích thước mào (chim trống thường có mào lớn hơn), màu sắc quanh mắt, và một số đặc điểm phụ khác.

Về sinh thái, chim Hồng hoàng sống trong các khu rừng thường xanh ẩm thấp, nơi có nhiều cây gỗ lớn. Chúng thường hoạt động ở tầng tán cao của rừng, nơi có nguồn thức ăn dồi dào. Hồng hoàng là loài chim ăn tạp, chúng thường ăn các loại quả chín, như sung, vả, mít rừng… và cả côn trùng, động vật nhỏ, đôi khi là chim non. Hồng hoàng có tuổi thọ đáng kể, trong môi trường tự nhiên chúng có tuổi thọ lên đến 40 năm, còn trong môi trường nuôi nhốt chúng có thể đạt tuổi thọ đến 60, thậm chí 90 năm.

Tập tính sinh sản của Hồng hoàng là một trong những nét đặc trưng độc đáo trong thế giới loài chim. Chim mái sau khi chọn được hốc cây thích hợp (thường ở vị trí cao từ 10 - 25m so với mặt đất), sẽ chui vào trong rồi cùng con trống dùng hỗn hợp bùn, phân và chất xơ để bịt kín miệng tổ, chỉ để lại một khe nhỏ để nhận thức ăn từ chim trống chuyển vào. Trong suốt 2 - 3 tháng, chim mái ở trong tổ để ấp trứng và nuôi con non. Khi con non đủ lớn và bắt đầu mọc lông, cả mẹ và con sẽ phá lớp bùn bịt tổ để thoát ra ngoài. Chiến lược này giúp bảo vệ trứng và con non trước kẻ thù.

Loài chim này phân bố rộng rãi ở các nước Nam Á và Đông Nam Á, như Ấn Độ, Nepal, Bhutan, Thái Lan, Myanmar, Malaysia và Indonesia... Tại Việt Nam, từng ghi nhận Hồng hoàng có ở nhiều khu vực rừng nguyên sinh, như Vườn quốc gia Cát Tiên, Chư Yang Sin, Yok Đôn, Bạch Mã và đặc biệt là khu vực Bidoup - Núi Bà. Tuy nhiên, do tình trạng mất rừng và săn bắt trái phép, số lượng cá thể đang suy giảm nghiêm trọng.

Hồng hoàng hiện được xếp vào nhóm Dễ bị tổn thương (VU - Vulnerable) theo Danh lục Đỏ IUCN và thuộc danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm được bảo vệ theo Nghị định 06/2019/NĐ-CP. Mào sừng và mỏ của chúng từng bị săn lùng để làm đồ trang trí hoặc buôn bán trái phép. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết trong việc bảo tồn loài qua hoạt động tuyên truyền, giáo dục và bảo vệ môi trường sống.

Mẫu vật chim Hồng hoàng trưng bày tại Bảo tàng Lâm Đồng.

Tại không gian trưng bày “Thiên nhiên Lâm Đồng”, mẫu vật chim Hồng hoàng được đặt trong bối cảnh tái hiện sinh cảnh rừng, tạo cảm giác sống động, chân thật và gần gũi. Mẫu vật cho thấy rõ những điểm đặc trưng như mỏ lớn, mào sừng, màu sắc bộ lông và hình thể ấn tượng của chim Hồng hoàng. Đây là cơ hội quý giá để công chúng có dịp chiêm ngưỡng và hiểu thêm về một loài chim đặc biệt, rất khó bắt gặp trong tự nhiên.

Đặc biệt, Bảo tàng Lâm Đồng đã tích hợp mã QR thông minh bên cạnh mẫu vật. Khi quét mã bằng thiết bị di động, khách tham quan có thể tìm hiểu thêm về hình ảnh và tư liệu của loài chim này.

Việc giới thiệu mẫu vật Hồng hoàng tại Bảo tàng không chỉ mang ý nghĩa giáo dục về hệ sinh thái rừng, mà còn thúc đẩy nhận thức bảo tồn trong cộng đồng, đặc biệt là những loài chim lớn có nguy cơ biến mất trong tương lai gần nếu không được bảo vệ kịp thời.

Trung Tuyển

Tài liệu tham khảo:
1. Võ Quý, Động vật rừng Việt Nam, Nhà xuất bản Khoa học và Kỹ thuật, 1995.
2. Nguyễn Lân Hùng (chủ biên), Các loài chim quý hiếm Việt Nam, Nhà xuất bản Thanh niên, 2002.
3. Bộ Tài nguyên và Môi trường, Sách đỏ Việt Nam - Phần động vật, Nhà xuất bản Khoa học Tự nhiên và Công nghệ, 2007.
4. Website VQG Cát Tiên, Hồng hoàng - loài chim mỏ sừng độc đáo, 2022.